En daar was het opeens: in your face. Ik had het moeten zien, maar het lag er te dik boven op om het meteen te zien.
Net zoals mensen in een supermarkt in de VS overkwam. Die pakten nietsvermoedend tweeliterflessen van een nieuwe sprankelend ogende frisdrank van fabrikant Mountain Dew van de plank, (zoals ook op grappige Youtubefilmpjes is te zien). Eens proberen hoe dat smaakt! De naam van de frisdrank had hun verbazing moeten wekken maar deed dat niet. Want wie verwacht zoiets bij je vertrouwde supermarkt?
Eenmaal thuis op de bank drong het tot de kopers door, die nieuwe naam: Hitlerdidnothingwrong. Toch wel een beetje vreemd?
Hitlerdidnothingwrong is een zogenaamde meme, een idee dat zich snel via internet verspreid.
Tijdens mijn verslaggeving over Project X Haren heb ik regelmatig contact gehad met internetonderzoeker Ritzo ten Cate. Ten Cate onderzoekt meme’s en is er van overtuigd dat de meme Project X -een feestje dat volledig de hand loopt- , er de oorzaak van was, dat bij Project X Haren rellen in Haren bijna onvermijdelijk waren.
Ten Cate is nu bezig met onderzoek naar het voorkomen van nieuwe Project X-rampen. Dat lijkt me nuttig. Want wat gebeurt er als je de Project X-methode inzet voor heel andere doelen? Of liever gezegd: een echt doel?
In Haren bleek dat ‘de autoriteiten de mobiliserende kracht van de sociale media volkomen onderschat hadden.’ Van de tienduizenden genodigden kwamen er tussen de 3000 en 5000 mensen naar Haren, volgens het rapport van de Commissie Cohen. Ze kwamen voor een ‘Feestje!’ De autoriteiten verwachtten misschien maximaal 100 mensen. Gevolg: rellen met vele gewonden en 1,6 miljoen schade. Er hadden gemakkelijk doden kunnen vallen.
Maar hoe nieuw is die mobiliserende kracht van de sociale media? Er ligt nu een rapport van 700 pagina’s dat ik eens grondig zal bekijken als ik tijd heb. De Commissie Cohen heeft in ieder geval haar best gedaan om het unieke van deze gebeurtenis bloot te leggen. Uniek?
Wat zijn de ingrediënten van Project X Haren geweest?
1. Je vanaf het begin een aansprekende meme nodig, een ijzersterk idee dat weinig uitleg nodig heeft en zich snel kan voortplanten. Het liefst met een dubbele boodschap. De oppervlakte: feest! Onder de oppervlakte: geweld. In dit geval was dat Project X: een film over een feestje dat volkomen uit de hand loopt. Die dubbele boodschap is geen toeval maar essentieel voor het succes. De flirt met geweld en de dood windt jonge mannen op en heeft op hen een geweldige aantrekkingskracht. In Haren kwamen er vooral mannen.
2. Je hebt een enthousiast groep nodig voor een actieve start met een goed idee. Daarbinnen moet er een leider zijn. Iemand die echt all the way wil en anderen daarin meekrijgt. Het liefst jonge mensen want die zijn lekker ontvankelijk voor nieuwe dingen en gemakkelijk enthousiast te krijgen.
3. Je communiceert met elkaar op een manier die alleen insiders toegang geeft. Dit geeft je het gevoel ‘dat je er bij hoort.’
4. Iedereen wil helpen. Meestal doen mensen dat al ongevraagd. Ze maken nieuwe variaties op meme’s, dus grappige plaatjes op internet, bewerkte foto’s, kaartjes, logo’s enz. Het is leuk en optimistisch. Ze maken grappen over anderen, in dit geval de oudere generatie die er niets van begrijpt. Humor.
5. Iedereen wil er bij horen, vooral als het ‘echt iets wordt.’ Dít mag je niet missen, YOLO: You Only Live Once.
6. Om het uit de hand te laten lopen heb je hulp nodig van een groep die bereid is geweld te gebruiken en daar ervaring in heeft (bijvoorbeeld hooligans). Het plotselinge geweld overrompelt de politie volkomen. Maar zonder dat, kan de interne groepsdynamiek heel gewone mannen al aanzetten tot uitzonderlijk geweld als de omstandigheden er toe zijn.
Als ik dit lijstje langs kijk, denk ik eigenlijk: what’s new?
Bij die behulpzaamheid moest ik denken aan die politieagent uit Winschoten. Een oude mevrouw had een oproep gekregen en moest op reis. De agent kwam haar halen maar mevrouw kon amper lopen. Dat vond hij zo zielig dat hij haar achter op de fiets naar het treinstation bracht. Heel behulpzaam.
Mevrouw was Joods en had anders de trein naar Auschwitz gemist.
De beste bedoelingen kunnen leiden tot het slechtste resultaat. Veel relschoppers kwamen naar Haren met alleen het idee een leuk feestje te beleven. Het liep anders dan ze verwachtten.
Alle ingrediënten uit Project X Haren vind je terug in het fascisme. Sterker nog: je vindt de ingrediënten uit het fascisme terug in Project X Haren. Eén van de aanstichters noemde zich Ibe derFuhrer ( Ik ben de Führer) en gebruikte op zijn facebookpagina een van Hitlers meest succesvolle meme’s: het hakenkruis.
Bewust of onbewust (ik denk het laatste) maakte Ibe gebruik van alle standaard ingrediënten van het fascisme. Aansprekende symbolen heten nu ‘meme’s.’ De fascisten waren meesters in het gebruik van meme’s. Het nieuwe medium toen: radio en versterkers waarmee je grote mensenmassa’s kon toespreken. Ook toen onderschatte de gevestigde orde de kracht van de nieuwe media volkomen.
Het fascisme van Hitler en Mussolini richtte zich met succes op het verzet van de jeugd tegen de volwassenen en de gevestigde orde, denk aan de Hitlerjugend. Jongeren kregen een plek en een toekomst. En Hitler en Mussolini waren grappig. Tenminste voor wie er van hield. Tegenstanders – de gevestigde orde – werden als belachelijk weggezet.
Reageerde de gevestigde orde, dan kon dat niet anders dan ridicuul overkomen op de jonge volgelingen van Hitler, net zoals jongeren de uitspraak ‘Er is geen feestje,’ van de Harener burgemeester Bats, op de jongeren in Haren werkte als een rode lap op een stier.
De meeste Nazi’s waren meelopers, net als bij Project X Haren. Mensen die graag het goede wilden doen voor hun medemens en wilden ‘helpen.’ En ze kwamen voor het feestje, in dit geval een ontsnapping uit de economische crisis. Hitler beloofde zijn volgelingen een nieuwe gouden toekomst terwijl ze nu in ellendige armoede en vernedering leefden. Maar er was die dubbele boodschap, de meme die er meteen vanaf het begin in zat: voor die gouden toekomst moeten we eerst oorlog voeren. Een boodschap van geweld, die er net als in het geval van Project X Haren meteen vanaf het begin in zat maar door niemand erg serieus werd genomen. Dat bleek in beide gevallen een gevaarlijke vergissing.
Zijn er dan geen verschillen tussen Project X Haren en het fascisme? Natuurlijk. Ten eerste zijn de jongeren die naar Haren kwamen geen fascisten, laat ik daar duidelijk over zijn.
De jongeren in Haren leven in die gouden toekomst waar die vele meelopende Duitsers in de jaren ’30 zo graag naartoe wilden. Ze kennen hoogstens verveling maar geen armoede en honger. Vandaar dat het in Haren in feite volkomen onschuldig en doelloos bleef.
Maar dat zijn we snel aan het veranderen. In heel Europa is men de omstandigheden van de jaren ’30 aan het herscheppen. Waren die dan zo erg? Ja en nee.
Ja: er was een gigantische economische crisis waardoor een deel van de bevolking volkomen berooid was en daarmee ontvankelijk voor radicale boodschappen.
Nee, want er was nog steeds genoeg voor iedereen. Alleen de verdeling was fout: een deel van de bevolking ging er zelfs flink op vooruit, doordat alles goedkoper werd door de crisis, terwijl het andere deel niets meer had. Dat had men politiek kunnen oplossen maar er waren toen zelfs geen werkeloosheidsuitkeringen.
En nu? Europa is nog steeds een rijk continent met volstrekt voldoende middelen om iedereen te voeden en een toekomst te geven. Echter: politiek wordt de keuze gemaakt de crisis af te wentelen op een deel van de bevolking. Terwijl banken met miljarden worden geholpen, worden er heel gewone hardwerkende mensen van alles beroofd dat ze in deze wereld hadden; werk, een huis, eten en een toekomst. Uitkeringen worden geminimaliseerd of helemaal afgeschaft. Dat deel van de bevolking wordt in een situatie van diepe wanhoop en uitzichtloosheid gestort. In Griekenland en vele andere plekken in Europa dreigt een ‘Gouden Dageraad’ van nieuw fascisme.
Dat nieuwe fascisme gebruikt alle oude middelen. Maar gaat het de nieuwe ook gebruiken? Mussolini greep de macht door een voor toen volstrekt nieuw communicatiemiddel dat tegelijk ook een meme was: de mars op Rome. In 1922 besloot hij daarmee de macht te grijpen:
- Fascisten uit heel Italië zouden even buiten Rome samenkomen.
- Alle belangrijke publieke gebouwen in Rome zouden ingenomen worden door de fascisten.
- Mussolini zou het ontslag van de regering eisen en wilde een fascistisch regime instellen
Het plan slaagde niet volledig want het ontbrak hem aan één ding: een snelle communicatiemethode. Maar stelt u zich voor: een nieuw Project X Haren maar dan georganiseerd door een echte Mussolini of Hitler. Opeens duiken tienduizenden, honderdduizenden mensen onverwacht op in de machtscentra in Athene of Brussel om daar de macht op te eisen? Einde van de democratie.
Realistisch?
Er zijn natuurlijk talloze manieren waarop het goed of fout kan gaan met de sociale media, maar dat er risico’s zijn, is gebleken in Haren. Dit is slechts één scenario voor herhaling van Project X Haren en er zijn er vele andere te bedenken. Loopt het mis, dan hoop ik dat ik kan zeggen dat ik er niet bij was. YOLO!
